Słynny Kodeks Hammurabiego to zbiór praw z Mezopotamii. Jego autorstwo przypisuje się Hammurabiemu, królowi z I dynastii babilońskiej. Choć wielu kojarzy te przepisy jako prawo niezwykle surowe, historycy uważają, że był to Kodeks w rzeczywistości bardzo łagodny jak na tamten region i tamte czasy.
Czemu Kodeks Hammurabiego jest wyjątkowy?
Kodeks Hammurabiego powstał w XVIII wieku przed Chrystusem. Jest jednym z najstarszych i najlepiej zachowanych zbiorów praw, co czyni go słynnym. Tworzą go prolog, 282 artykuły i epilog.
Przepisy dotyczą wielu sfer życia. Od własności, poprzez małżeństwo, osoby i majątek. Znajdują się w nim również przestępstwa i przewidziane za złamanie przepisów kary. Oczywiście, występuje w nim również kara śmierci. Tu jednak wysokość kary zależała od tego, do jakiej klasy należał przestępca a do jakiej ofiara.
Istnieje wiele innych kodeksów praw z regionu Mezopotamii czy szerzej Bliskiego Wschodu. Jednak Kodeks Hammurabiego jest zachowany w ponad połowie, co czyni go najlepiej zachowanym tego typu kodeksem Starożytnego Bliskiego Wschodu.
Jak wygląda Kodeks Hammurabiego
Kodeks Hammurabiego został zapisany na stelach, które odnaleziono na przełomie 1901 i 1902 roku w Suzie na terenie dzisiejszego Iranu. Dziś miejscowość nazywa się Tell el-Amarna. Stela była wykonana z diorytu, była stożkowa i miała ponad dwa metry wysokości.
Na szczycie znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca spotkanie Hammurabiego z bogiem Szamaszem. Wstęp to wywód uzasadniający boskość króla Hammurabiego. Na końcu zaś znajdują się sankcje prawne.
282 artykuły opisują konkretne przewinienia. Kara śmierci dotyczyła aż 23 przestępstw. Wśród nich było jakiekolwiek fałszywe oskarżenie… oraz kantowanie na piwie.
Prawo Hammurabiego było łagodne!
Z jednej strony prawo Hammurabiego nie było równe. Inaczej traktowano niższą, inaczej wyższą klasę. Dla przykładu, jeżeli niewolnik uderzył w ucho obywatela, wówczas niewolnikowi odrąbywano ucho. Jeśli lekarz niewolny źle przeprowadził operację, w wyniku której zmarł obywatel, lekarz tracił rękę.
W przypadku zaś równych sobie ludzi, prawo było łagodne. Tak, Kodeks Hammurabiego był jak na swoje czasy łagodny. Słynne „oko za oko, ząb za ząb” było ograniczeniem zemsty. Normalną praktyką w tamtych czasach w Mezopotamii było, że zemsta była większa, niż jej powód. I tak oto Kodeks Hammurabiego ograniczał zemstę, wymierzając równym sobie obywatelom równą stratę.
Jeśli więc ktoś komuś wybił zęba, sprawcy wybijano też jednego zęba. Nie zezwalano natomiast na wybijanie wszystkich zębów czy zabójstwo sprawcy.
Natomiast w przypadku wykroczenia wobec kogoś niższego w hierarchii społecznej, kary były głównie finansowe. Za doprowadzenie do poronienia niewolnicy, złamania ręki, wybicia oka, etc. głównie płacono określoną karę w srebrze. W przypadku zabicia czyjegoś niewolnika należało obywatelowi kupić nowego.
Odpowiedzialność rodzinna
Co faktycznie dość okrutne, jednak całkowicie powszechne w tamtych czasach, za przewinienia jakiegoś człowieka karano też rodzinę, która nie miała jak się od tego odwołać. Jeśli obywatel zabił córkę innego obywatela, wówczas mordowano córkę zabójcy. Ta zaś nie mogła w żaden sposób uniknąć kary. Dziecko było bowiem niżej w hierarchii od rodzica.
Kodeks Hammurabiego zresztą przewidywał, że za powiedzenie „nie jesteś ty ojcem, nie jesteś ty matką” karą było odcięcie języka. Z kolei w razie uderzenia ojca dziecku odrąbywano rękę. Jak widać, nie patyczkowali się i pilnowali tradycyjnego modelu rodziny.
Domniemanie niewinności
Jednak już wówczas Hammurabi wprowadził przełomową zasadę, znaną później z prawa rzymskiego i stosowaną do dziś. Otóż wina musiała być ponad wszelką wątpliwość być udowodniona.
Hammurabi więc wprowadził zasadę domniemania niewinności. To oskarżyciel musiał udowodnić, że ktoś dopuścił się złamania prawa.
Szczegółowe prawo o piwie
Co ciekawe, niemałe kary groziły za robienie „wałków” na piwie. Np. oberżystka, która kantowała na ilości przyjmowanego za piwo srebra, gdy klient nie zapłacił w zbożu (była taka praktyka), to karą było wrzucenie jej do wody.
Z kolei za „chrzczenie” piwa, czyli rozwadnianie go była kara śmierci przez utopienie w rzece. Kodeks ustalał też, jaki procent należy się oberżystce, jeśli ta sprzedała komuś piwo „na kredyt”. Jak czytamy w 111 paragrafie, „jeśli oberżystka 1 [60-litrowy] antałek piwa na kredyt dała, w czasie żniw 50 siła zboża odbierze”.
Prawo dla mężczyzn
Kodeks Hammurabiego dotyczył wyłącznie mężczyzn. Tylko oni bowiem mogli uczestniczyć w życiu publicznym. W przypadku, gdy przestępstwa dopuściła się kobieta lub dziecko, to mąż lub ojciec miał wymierzyć karę. Jeśli tego zaś nie było, miał to zrobić inny mężczyzna w rodzinie.
Jeśli kobieta lub dziecko padły ofiarą ataku, nie mogły domagać się sprawiedliwości. Oskarżenie mógł wnieść mężczyzna – mąż lub ojciec.
Płaca minimalna
Kodeks Hammurabiego jest też najstarszym obecnie zbiorem praw, które wprowadzało płacę minimalną oraz opłaty urzędowe. Wówczas płacono głównie zbożem i srebrem.
I tak „jeżeli obywatel w domu innego obywatela zboże składował rocznie za 1 gur, 5 sila zboża jako wynagrodzenie za składowanie da”. Opłata za pomyślną ciężką operację lekarza nożem z brązu wobec obywatela za uzdrowienie lub otwarcie łuku brwiowego albo za uzdrowienie oka wynosiła 10 szekli srebra.
Za uleczenie bydła opłata wynosiła z kolei 1/6 szekla srebra. Z kolei zbudowanie 1 sara powierzchni domu kosztowało 2 szekle srebra.
Oracz za otrzymywał 8 gur zboża za rok pracy. Żeglarz – 6 gur zboża. Tyle samo wolarz. Pasterz – 8 gur zboża.
Przewidywano też „dniówki”. Dotyczyły one rzemieślników: Folusznika, tkacza, producenta pieczęci, łuków, kowala, cieśli, grabarza i murarza. Minimalna płaca dzienna wynosiła – według Kodeksu Hammurabiego – 5 ziaren srebra.
dj
S. Sztaba, „Kodeks Hammurabiego widziany oczami ekonomisty” / onet.pl / spirits.com.pl / wielkahistoria.pl / national-geographic.pl / ciekawostkihistoryczne.pl / tymzyjesz.pl
fot. ilustracyjne/fot. pixabay/I, Sailko/CC BY 2.5/Wiki (kolaż tymzyjesz.pl)
